Darowizna- Prawo spadkowe- Zachowek
Jak uwzględnić darowiznę przy obliczaniu zachowku dla osoby najbliżej spadkodawcy w przypadku pozbawienia prawa do spadku?
Niedoszły spadkobierca mimo stanowienia osoby najbliższej zmarłego może zostać przez niego z różnych przyczyn pozbawiony prawa do spadku. Spadkodawca dysponuje możliwością sporządzenia tak zwanego testamentu negatywnego. Wskazana instytucja wprawdzie pozbawia możliwości dziedziczenia po sobie, jednakże nie wyłącza prawa do zachowku.
Swoboda testowania stanowi dla spadkodawcy droga do swobodnego dysponowania swoim majątkiem jeszcze za życia które może nieść negatywne konsekwencje dla przyszłych spadkobierców.
Zachowek stanowi formę ochrony osób najbliższych spadkodawcy szczegółowo wskazanych w art. 991 §1 kodeksu postępowania cywilnego przed nierozważnym i niesprawiedliwym podziałem majątku zmarłego.
W celu doraźnemu zabezpieczenia swoich praw warto udać się do kancelarii prawnej w której szczegółowo zostanie zdefiniowana i przedstawiona instytucja zachowku.
Osobami uprawnionymi do zachowku są:
- dzieci zmarłego
W braku zstępnych roszczenie przysługuje:
- małżonkowi lub
- rodzicom spadkodawcy
Zachowek jest wyliczany na podstawie ułamkowej wartości udziału który przypadałby w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Jeżeli wyżej wskazany uprawniony jest:
– trwale niezdolny do pracy albo
– małoletni, to
wartość ta będzie stanowić- ⅔ (słownie: dwie trzecie)
Poza wymienionymi przypadkami zachowek stanowić będzie połowę wskazanej wartości.
Przy obliczaniu zachowku, który polega na wskazaniu ułamkowej części spadku, łatwo o błąd nie tylko przy obliczaniu, ale również przy niewłaściwym zakwalifikowaniu przedmiotów stanowiących schedę spadkową. Dlatego warto zwrócić się do wykwalifikowanego przedstawiciela nauk prawnych który właściwie ze względu na swoją wiedzę i doświadczenie wskaże jej wartość.
Formą próby obejścia zachowku może stanowić darowizna przekazana przez przyszłego spadkodawcę na rzecz oznaczonej osoby.
Darowizna stanowi umowę w której “darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego”. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca w której koszty ze swojego majątku ponosi tylko jedna osoba.- art.888 §1 Kodeks postępowania cywilnego.
Wysokość zachowku, a uwzględnienie darowizny?
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego wprost wskazują iż darowizna stanowi część spadku i będzie uwzględniana w przypadku obliczanie zachowku. Ustawodawca zastrzega jednak pewne ewentualności wskazując iż uwzględnianie darowizny nie może odbywać się w sposób dowolny.
Kiedy nie uwzględniamy darowizny?
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się:
I “drobnych darowizn”
Darowizny drobne wskazane w zestawieniu muszą być unormowane zwyczajem lub tradycją. Kodeks postępowania cywilnego wskazując “zwyczaj w danych stosunkach przyjęty”- art.994 par.1 wodrębnia pewien model postępowania w społeczeństwie który ze względu na czas i miejsce jest praktyką przyjętą bez względu na jego prawne unormowanie.
Przykład: prezent urodzinowy, ślubny czy świąteczny.
II “darowizna dokonana na więcej niż dziesięć lat przed otwarciem spadku”
Jednakże jak wskazuje Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r.
“darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu do spadku (art. 994 § 1 k.c.), choćby zostały poczynione dawniej niż na dziesięć lat przed otwarciem spadku.” w związku z czym jedynie “darowizna na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku” podlega wskazanemu czasowemu ograniczeniu.
III Niejednolitą strukturę ma również darowizna w przypadku gospodarstwo rolnego.
Jak wskazuje Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 listopada 2016 r. (VI ACa 1171/15) zaliczenie nie jest uzależnione od rodzaju przedmiotu, a jedynie od ograniczeń wskazanych w art. 994 kodeksu postępowania cywilnego w związku z czym “w przypadku, gdy przedmiotem darowizny jest gospodarstwo rolne, czy nieruchomość rolna, wartość darowizny podlega zaliczeniu na substrat zachowku.” Kiedy jednak w zamian przekazania gospodarstwa rolnego druga strona zobowiązuje się do świadczenia społecznego, ze względu na niejednorodny charakter, umowa nie będzie postrzegane jako darowizna na podstawie art. 888 par.1 kodeksu postępowania cywilnego i w związku z tym już nie podlega zaliczeniu na zachowek. -Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r. (VI ACa 99/06)
Wartość przedmiotu darowizny?
Wartość przedmiotu darowizny, jak wskazuje art.955 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego,oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Jednocześnie nie ma znaczenia, że darowizna uległa zniszczeniu lub została zużyta, a obdarowany nie może się bronić faktem iż obecnie nie znajduje się już w jego majątku.
Spadkodawca jeszcze za życia uprawniony jest do swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Wskazana autonomia może prowadzić do dysproporcjonalnego rozdziału spadku, kierowanego niekiedy chwilowymi uczuciami, nie zważywszy na cały okres życia zmarłego. W takim przypadku środkiem ochrony osób najbliższych będzie instytucja zachowku. Właściwe wskazanie jej wartości odbywa się przy wyliczeniu ułamkowej części spadku która przypadłaby niedoszłemu spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego. Przy uwzględnianiu schedy spadkowej należy zwrócić uwagę również na inne umowy zawierane przez spadkodawcę, które mogą stanowić próbę obejścia zachowku. Umową jednostronnie zobowiązującą w której przyszły spadkodawca świadczy ze swojego majątku jest- darowizna. Właściwe uwzględnienie wartości jej przedmiotu jest na tyle ważne gdyż stanowi ona część spadku i będzie uwzględniana w przypadku wyliczania zachowku. W celu należytej obrony swoich praw warto udać się do specjalisty, gdzie adwokat lub radca prawny w zakresie swoich kompetencji w sposób należyty wyliczy jej wartość.