Zadośćuczynienie za śmierć bliskiej osoby

W przypadku śmierci poszkodowanego, osoby bliskie mogą dochodzić od sprawcy czynu niedozwolonego naprawienia szkody niemajątkowej (krzywdy) oraz szkody majątkowej.

Formą naprawienia szkody niemajątkowej będzie zadośćuczynienie, natomiast szkody majątkowej zasądzenie stosownego odszkodowania albo przyznanie renty.

“Zadośćuczynienie jest formą rekompensaty pieniężnej z tytułu szkody niemajątkowej i obejmuje swym zakresem wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne związane ze śmiercią osoby bliskiej, zarówno już doznane, jak i te, które mogą powstać w przyszłości.” Wskazuje wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi; ACa 1535/15. Przykładem szkody niemajątkowej  może być depresja, nabyta wskutek silnego poczucia smutki po stracie bliskiej osoby.

Szkoda majątkowa związana jest z kwestią utraconych korzyści. Jak wskazuje art. 361 § 2 k.c są to korzyści które osoba najbliższa “mogłaby osiągnąć, gdyby jej szkody nie wyrządzono.” W tym zakresie może to obejmować na przykład obowiązek alimentacyjny względem małoletniego dziecka, który jest ważny ze względu na jego usprawiedliwione potrzeby.

Jaka jest podstawa roszczenia o zadośćuczynienie w przypadku śmierci poszkodowanego?

Obowiązek naprawienia szkody wyrządzoną przez sprawcę czynu niedozwolonego określa art. 415 k.c. wskazując, że “kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.”

Kwestię naprawienia szkody w przypadku śmierci poszkodowanego szczegółowo reguluje art.446 k.c. Jednak nie cały przepis wskazywać będzie uprawienia osoby najbliższej. Podstawy roszczenia odszkodowawczego znajdzie również zawężone grono odbiorców- najbliżsi członkowie rodziny, których łączą z poszkodowanym oprócz więzów psychicznych  również węzły krwi.

Artykuł 446 k.c przewiduje następujące formy naprawienia szkody niemajątkowej oraz szkody majątkowej:

1. zwrot kosztów pogrzebu, w tym wydatków związanych z postawieniem nagrobka, odpowiadającego zwyczajom jakie są przyjęte w danym środowisku, oraz kosztów leczenia jeżeli zostały takie poniesione przed śmiercią poszkodowanego- art. 446 §1, roszczenie może być wytoczone przez każdego kto faktycznie takie koszty poniósł.
2. przyznanie renty na rzecz osób “względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny”- art.446 §2 zd. 1
3. oraz przyznanie renty na rzecz osób którym poszkodowany “ stale i dobrowolnie dostarczał środków utrzymania”- art.446 §2 zd.2

Zawężone grono odbiorców wskazujące uprawnionego jako najbliższego członka rodziny upoważnia do:

1. żądania przyznania odszkodowania, w przypadku kiedy sytuacja życiowa najbliższego członka rodziny pogorszyła się na skutek śmierci osoby bliskiej

-art.446 §3

1. oraz żądania przyznać zadośćuczynienia za krzywdę jaka została dozna.

Kto to jest osoba najbliższa poszkodowanemu?

Osoba najbliższa obejmuje szerszy krąg uprawnionych niż najbliższy członek rodziny zmarłego. Jak wskazuje Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach; V ACa 697/17: “do „najbliższych członków rodziny” należy zaliczyć wyłącznie członków rodziny zmarłego, przy czym muszą być to najbliżsi członkowie tej rodziny.”

Jednakże kryterium oceny, kto zalicza się do najbliższych członków rodziny, nie powinno się ograniczać wyłącznie do wskazania małżonka, albo stopnia pokrewieństwa. Przyjmuje się za dopuszczalne zakwalifikowanie w tym przypadku również osób niezwiązanych węzłami krwi, ani stosunkiem prawnorodzinnym, podając za przykład konkubenta oraz jego dziecko z którymi poszkodowanego łączyła silna więź psychiczna. Wskazanie kto w konkretnej sprawie będzie traktowany jako najbliższy członek rodziny należy do kompetencji sądu.

Natomiast “O tym, czy dana osoba jest osobą najbliższą zmarłego, nie decyduje tylko formalne pokrewieństwo, ale istnienie więzi wskazującej właśnie na bliskość relacji tych osób.” – VI ACa 2039/16 Dlatego osoba bliska pokrzywdzonego będzie mieściła się w szerszym kręgu podmiotów uprawnionych.

Wysokość przyznanego zadośćuczynienia?

Uwzględniając żądanie powoda sąd będzie brał pod uwagę pogorszenie się jego sytuacji życiowej wskutek śmierci osoby najbliższej oraz stan psychiczny w tym towarzyszące mu uczucie smutku i osamotnienia.

Sąd zdecyduje o kwocie zasądzonej  w sprawach o zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej, w każdej sprawie określając ją w sposób indywidualny. Dokładnie rozgraniczając zakres odpowiedzialności wynikający ze szkody majątkowej oraz szkody niemajątkowej (krzywdy).

Poniżej prezentuję kilka przykładów wyroków w sprawach o zadośćuczynienie, na podstawie analizy Ministerstwa Sprawiedliwości (Rafał Kozielewski, MOP 2012, Nr 2):

1. Zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki- 230 000 zł; śmierć męża; IC 1503/09
2. zasądzono na rzecz powódki- 21 000 zł, na rzecz pełnoletniego syna- 14 000zł, na rzecz małoletniego syna kwotę 21 000 zł, na wysokość zadośćuczynienia miał wpły ofiary na wymiar wyrządzonej szkody, IC 200/09
3. zasądzenie na rzecz powódki kwoty- 150 000 zł; śmierć dorosłego syna; IC 1259/09

Biorąc pod uwagę powyższe zestawienie widać, że sąd dysponuje względną swobodę w określaniu wysokości przyznanego zadośćuczynienia. Kwoty te jednak nie mogą być przyznawane w sposób całkowicie dobrowolny. Wpływ na ocenę sądu mają okoliczności stanu faktycznego sprawy oraz rozmiar wyrządzonej szkody niemajątkowej- krzywdy.